İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Dolayısıyla uygulanan işlemler nedeniyle hakları ihlal edilen kişilerin sıklıkla başvurduğu yol, idari yargıda iptal davası açılmasıdır.
Yazımızla; iptal davalarını İdare Hukuku Teorisi ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu gereğince genel hatlarıyla ele almaktayız.
I) İdari İşlem Teorisi ve İptal Davalarının Yasal Dayanağı
Giriş kısmında belirtildiği üzere bu konuda çerçeve norm, Anayasa madde 125 düzenlemesidir. Zira idare eliyle menfaatleri ihlal edilen kişilerin uğradıkları zararların giderilmesi, anayasal bir zorunluluktur.
Bunun dışında 2577 sayılı İdari Yargılama Usul Kanunu madde 2, idari dava türlerini sayarken iptal davalarını açık biçimde zikretmektedir.
Bu anlamda idari işlemler yetki, şekil, sebep, konu ve amaç olarak 5 esaslı unsur içermektedir.
Yetki; İdari işlemlerde yetki unsuru; bir kişinin (kurul ya da organın), idare adına irade beyanında bulunabilme ve karar alabilme kudreti olarak tanımlanmaktadır.
Şekil; İdari işlem tesis edilinceye kadar görüş alınması, teklif yapılması, savunma alınması, müzakere ve oylama yapılması gibi nihai iradenin ortaya çıkmasında bir dizi hazırlık aşamaları işlemin usulü olarak anılmaktadır.
Sebep; İdari işlemin yapılmasını gerektiren, idareyi işlem yapmaya zorlayan, idareyi bu yönde harekete geçiren maddi vakıalar ya da hukuki durumlar idari işlemin sebep ögesi olarak tanımlanmaktadır.
Konu; İdari işlemin hukuk alanında meydana getirdiği sonuç, yaptığı değişiklik, işlemin içeriği işlemin konusunu oluşturmaktadır.
Amaç; Yapılan idari işlem ile hedeflenen veya ulaşılmak istenen nihai sonuç, idari işlemin amaç ögesini oluşturmaktadır. İdari işlemlerde amaç her halükarda kamu yararıdır.
Bu unsurlardan birisinin dahi hukuk aykırılığı, iptal davasına konu edilmesine olanak tanır.
II) İptal Davasının Özellikleri
İptal davalarının konusu idari işlemlerdir. Dolayısıyla iptal davaları ancak bunlara karşı açılabilir. İdarenin hukuksal işlemleri ve birel işlemler olabileceği gibi düzenleyici işlemlerde olabilir.
İptal davası sonucu işlemin iptali ile idari işlem ortadan kalkar ve bu sonuçtan yalnızca iptal davasını açan değil herkes yararlanır. İptal kararı objektif niteliktedir.
Ayrıca karara konu idari işlem ve bu işlemin doğurduğu hukuksal sonuçlar iptal kararı üzerine ortadan kalkar ve geriye yürüyerek hiç alınmamış sayılır. Daha net ifadeyle iptal edilen işlem dış dünyada hiç meydana gelmemiş sayılmaktadır. İptal kararı sonucunda idari işlem yapıldığı ilk tarihten itibaren ortadan kalkar.
İptal kararları geriye yürümekte ve böylece idari işlem baştan itibaren hiç yapılmamış sayılmaktadır. Bu durumda iptal edilen idari kararlar esas alınarak yapılan işlemler yok sayıldığına göre idarenin kendiliğinden gerekli düzeltmeleri yapması gerektiği düşünülmektedir. Bahsedilen hiç meydana gelmemiş sayılmanın idari işlemin tüm sonuçlarını ortadan kaldırarak idari işlemin öncesindeki hukuki duruma geri dönüş sağlayacağı muhakkaktır.
III) Verilecek Kararın Mahiyeti
İdari alanda yargı yetkisi, idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlı olup hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamaz. Yürütme görevinin kanunlarda gösterilen şekil ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini kısıtlayacak, idari eylem ve işlem niteliğinde veya takdir yetkisini kaldıracak biçimde yargı kararı verilemez.
Belirttiğimiz buyruk Anayasa madde 125/4 içerisinde açıkça yer almaktadır. Aynı doğrultuda 2577 sayılı İYUK madde 2/2; “İdari yargı yetkisi, idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlıdır. İdari mahkemeler; yerindelik denetimi yapamazlar, yürütme görevinin kanunlarda ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinde gösterilen şekil ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini kısıtlayacak, idari eylem ve işlem niteliğinde veya idarenin takdir yetkisini kaldıracak biçimde yargı kararı veremez” şeklinde yer almaktadır.
Dolayısıyla, idari işlemlerin hukuka uygunluğu denetiminde bulunan idari yargı makamları tarafından önlerine gelen uyuşmazlık mevzuat çerçevesinde değerlendirildikten işlemde hukuka aykırılık tespit olunduğu takdirde işlemin iptaline karar verilecektir. Böylece idarenin hukuki alanda kalıp kalmadığı denetimi tamamlanacaktır. İptal kararı sonrasında idareye icrai anlamda bir yükümlülük yüklenemeyecektir.
IV) İptal Davasının Zararı Gidermede Yetersiz Kaldığı Haller
Bazı durumlarda idari işlemin iptali, oluşan zararın giderilmesini tam olarak sağlamaz. Zira kişilerin sadece iptal değil aynı zamanda özel hukukta olduğu gibi giderim yani tazmine de ihtiyaçları olabilir.
İşte bu gibi hallerde açılacak dava türü, tam yargı davasıdır.
Tam yargı davaları ile iptal davaları arasında bazı farklar vardır. Bunlar;
*İptal davalarına yalnız idari işlemler konu edilirken, tam yargı davalarına idari eylemler ve sözleşmeler de konu edilebilir.
*İptal davası ile yalnız idari işlem iptal edilirken, tam yargı davasında davacı bir hakkın yerine getirilmesini yada uğranılan zararın giderilmesini talep edebilir.
*İptal davası açabilmek için, iptali istenen işlem ve davacı arasında bir menfaat ilişkinin bulunması yeterli olmasına karşılık, tam yargı davalarında bir hakkın ihlal edilmiş olması gerekmektedir.
*İptal davasının doğurduğu sonuçtan iptal edilen karar ile ilgisi olan herkes yararlanmasına karşılık, tam yargı davasının doğurduğu sonuçtan sadece davanın tarafları yararlanır
Uygulamada iptal davası ile birlikte idari işlemin oluşturduğu zararların giderilmesi adına tam yargı davası birlikte açılabilmektedir.
Burada iki ihtimal söz konusudur;
-Ya iptal davası ile tam yargı davası birlikte açılır
-Ya da önce iptal davası açılarak bu davanın sonuçlanmasıyla dava süreleri içerisinde ardıl biçimde tam yargı davası açılabilir (idari yargıda süreler için bknz; https://www.jethukuk.com/idari-yargida-sureler/)
*Yazımız genel bilgilendirme amaçlı olup her olay kendi koşullarına göre sonuç doğuracaktır. İdari uyuşmazlıklarda hak kaybı yaşamamak adına alanında uzman avukat ile takibi önem taşır.
Benzer Konular
Ziyaretçi Yorumları
