Anayasa Mahkemesi, ceza davalarında geniş bir uygulama alanı olan Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması; bilinen adıyla HAGB’yi iptal etti.
Peki bu iptal kararı ne anlama geliyor? Daha önce hakkında HAGB verilenler ya da davası devam edenler karardan nasıl etkilenecek?
Yazımızla, 01/08/2023 tarihli 32266 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan iptal kararı ve sonuçlarını ele almaktayız.
Yazı İçeriği ve Başlıklar;
| 1. İptal Kararının Gerekçeleri |
| 2. İptal Kararının Sonuçları |
I)İptal Kararının Gerekçeleri
Anayasa Mahkemesi; HAGB kurumunu birden fazla yönüyle (mağdur kişiler, yargılanan kişiler, müsadere) Anayasaya aykırı bularak iptali yoluna gitmiştir.
Mağdurlar açısından Mahkemeye göre HAGB; işlenen suçların yaptırımsız kalması yani cezasızlık hali oluşturması nedeniyle sakıncalıdır. Burada yasa koyucunun takdir yetkisi kabul edilmekle birlikte, özellikle yaşam hakkı ile işkence ve kötü muamele yasağı gibi konularda cezasızlığın sorun teşkil ettiği vurgulanmıştır.
Yine mağdurlar açısından bu kurumun uygulanmasında mağdurun muvafakati ya da mağdur açısından manevi bir telafinin sağlanmasının da aranmaması nedeniyle; mağdur açısından yeterli ve etkili bir giderim sağlanmadığı değerlendirilmiştir.
Kararda HAGB uygulaması ile ilgili eski kararlara atıfla; HAGB kurumunun başta ifade özgürlüğü ile toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı olmak üzere birçok temel hak ve özgürlüğe müdahale teşkil ettiği, kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu önlem içermediği ve hak ihlallerine neden olduğu tekrarlanmıştır.
İptal gerekçelerinden bir diğeri ise; HAGB uygulamasının sanıklar açısından Anayasa madde 36’da tanımlı “Hak Arama Hürriyeti” kapsamında hak ihlali yaratmasıdır. Zira ceza davalarında olağan denetim yolu istinaf incelemesi olarak düzenlenmişken sanığın HAGB uygulanmasını kabul etmesi ve mahkemenin HAGB kararı vermesiyle artık bu yola başvuru imkanı ortadan kalkmaktadır. Mahkemeye göre sanığın geçerli bir feragat iradesi olmaksızın kanunen tabi olduğu istinaf yoluna başvurusunun bu aşamada imkansız kılınması, alternatif bir denetim mekanizması getirilmiş olsa bile hükmün denetlenmesini talep etme hakkı ile mahkemeye erişim hakkını sınırlamaktadır.
Bununla birlikte, HAGB uygulanmasını kabul edip etmediği sorusuyla henüz hakkında hüküm verilmeksizin muhatap olan sanıklar, mahkumiyet tehdidinin varlığı karşısında savunmasız durumda kalarak henüz doğmamış olan istinaf kanun yoluna başvuru hakkından peşinen feragat etmeye zorlanmaktadır. Bu itibarla sanığa HAGB’yi kabul edip etmediğine yönelik sorunun mahkumiyet hükmünün ardından sorulmasına yönelik bir usule ilişkin güvencenin bulunmaması nedeniyle kuralın kanunilik şartını sağlamadığı, ayrıca sanığa aşırı bir külfet yüklediği ve ölçülü olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
Müsadere hükümleri yönüyle ise; mülkiyet hakkına sınırlama getirerek dava sonucu kamuya geçirilme sonucu doğuran müsadere uygulamasında, hangi aşamada infaz edileceğine ilişkin olarak açık bir kanun hükmünün bulunmadığı tespit edilerek; bu belirsizliğin eşyanın malikleri açısından aşırı bir külfet getirdiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca HAGB kararı ile hukuki bir sonuç doğurmama kabul edilmişken müsadere uygulanması adil dengeyi bozucu ve orantısız görülmüştür.
II) İptal Kararının Sonuçları
Anayasa Mahkemesi iptal kararı 01.08.2023 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmakla 1 yıl sonra yürürlüğe girmesi yönünde karar alınmıştır. Yani 01.08.2024 tarihine kadar HAGB uygulaması, devam edecektir.
Burada T.B.M.M.; yeni bir yasal düzenleme ile yeni dönemi yasalaştırabilecektir ve bu yapılmalıdır. Zira HAGB kararı, gerek usul gerekse maddi ceza hukuku etkileri olan karma bir yapıya sahiptir. Hal böyle olunca, yeni bir düzenleme yapılmaksızın iptal kararının yürürlüğe girmesi birçok sorunu beraberinde getirecektir.
Anayasa Mahkemesi kararları geçmişe etkili sonuç doğurmadığından, daha önceden verilmiş olan HAGB kararları varlığını aynen koruyacaktır. Bu kapsamda denetime tabi tutulan kişiler açısından herhangi bir değişiklik bulunmamaktadır.
Ancak, belirlenen tarihte verilen ve fakat henüz yasa yoluna gidilmeyen davalarda, itiraz değil istinaf yoluna başvurulacaktır.
Ceza davalarına bakan Mahkemeler, iptalin yürürlüğe girdiği tarihten sonraki uygulamalarında, lehe yasa değerlendirmesi yaparak eski tarihli suçlar yönüyle HAGB uygulanmasını yine değerlendirmek durumunda olmalıdır. 01.08.2024 sonrası işlenen suçlar yönüyle ise HAGB uygulanmayacaktır.
Kamu görevlisi olan ve haklarında HAGB kararı verilenler, denetim süresi içerisinde yeni bir suç işlemedikçe 5 yıllık denetim süresi sonunda karar ortadan kalkacağından memuriyete bir etkisi bulunmayacaktır.
*Uygulamada nasıl bir yol izleneceği, Mahkemelerin 1 yıllık sürede ne şekilde tavır alacağı ve en önemlisi T.B.M.M nin yeni bir düzenleme getirip getirmeyeceği ve yapılacaksa düzenlemelerin içeriği şu aşamada belirsiz olup önümüzdeki adli yılda ortaya çıkacaktır.
