AYIPLI MAL NEDENİYLE TÜKETİCİ HAKLARI

Tüketici olarak satın aldığımız mal ve hizmetlerin amacı karşılamaması, kısaca ayıplı olması önemli bir sorun. Günlük yaşamda bu ve benzeri durumlara da sıklıkla karşılaşılıyor.

Yazımızla, ayıplı mal kavramını ve bu şekilde mal sunan satıcıya karşı tüketici haklarını 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde ele almaktayız.

Yazı İçeriği ve Başlıklar;

I) Ayıplı Maldan Ne Anlaşılır?

Ayıp; tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan malı tanımlamaktadır. Burada kastedilen bir malın doğrudan ve objektif eksiklikleridir.

Bununla birlikte, bazı özelliklerin bulunmaması da yasa gereği ayıp sayılmaktadır (tüketici yasası madde 8/2). Bu doğrultuda; ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, internet portalında ya da reklam ve ilanlarında yer alan özelliklerinden bir veya birden fazlasını taşımayan; satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan; muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan, tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar da ayıplı olarak kabul edilir.

II) Ayıp Türleri Nelerdir?

Hukukumuzda ayıp kavramı çeşitli şekillerde tasnif edilmektedir. Yapılan ayrımlara göre ayıp türlerini ve aşağıda aktarmaktayız.

a)Maddi Ayıp/Hukuki Ayıp Ayrımı;

-Maddi ayıplar adı üzerinde olduğu gibi eşyanın ya da hizmetin doğrudan eksikliğini tanımlar. Ekonomik ayıp olarak da bilinen en temel ayıp türüdür. Örneğin satın alınan koltuk takımında yırtık olması veya elektronik eşyanın bozuk çıkması gibi haller, maddi ayıptır.

-Hukuki ayıp ise maddi anlamda tam olan eşyadan, hukuki nedenlerle faydalanılamamasıdır. Örneğin imarlı denilerek satılan hobi bahçesi vb yerlerin aslında tarım arazisi olması ve bu sebeple tam olarak faydalanılamaması buna örnektir.

b)Açık Ayıp/Gizli Ayıp Ayrımı;

-Açık ayıp, satın alınan eşyada mevcut olan ve ilk bakışta anlaşılabilen ayıplardır. Örneğin bir kıyafetin gözle görülür biçimde yırtık/lekeli olması halinde açık ayıp vardır.

-Gizli ayıp ise ilk bakışta anlaşılamayan ve ancak dikkatli bir muayene ile sonradan anlaşılabilen ayıplardır. Örneğin satın alınan aracın kilometresi ile oynanması durumunda ayıp gizlidir.

c) Önemli Ayıp/Basit Ayıp;

-Önemli ayıplar; tüketici tarafından bu ayıbın sözleşmenin kurulmasındaki etkisi ile objektif olarak satın alınan maldan faydalanmayı engelleyen eksiklikleri tanımlar.

-Basit ayıp ise, yukarıda belirtilen düzeyde olmayan ve malın kullanılmasında etkisi olmayan eksikliklerdir.

III) Ayıplı Maldan Sorumluluk Şartları Nelerdir?

Bir malın ayıplı olması terk başına yeterli değildir. Bu kapsamda hak talebinde bulunmanın bazı şartları mevcuttur.

İlk şart; satılan malın tüketiciye teslim edilmiş olmasıdır. Zira satıcının sorumluluğu teslimle başlar

İkinci olarak; ayıbın esaslı/önemli olması ve tüketici tarafından bilinmemesi gerekir. Basit ve önemsiz eksiklikler tüketici haklarına başvurulmasını sağlamaz. Ayrıca sözleşme kurulurken tüketicinin haberdar olmadığı ayıplardan sorumluluk satıcıya aittir. Örneğin defolu olduğu önceden bildirilen ve bu şekilde satışa sunulan ürünler ayıplı ifa sayılmaz (tüketici yasası madde 9).

Üçüncü şart; bu ayıbın malın tesliminden önce var olmasıdır. Zira sonradan verilen zararlardan ötürü sorumluluk elbette tüketiciye aitttir. Gizli ayıp ve bununla bağlantılı oluşan zararla ise istisnadır. Yasa koyucu burada tüketiciyi korumak adına, ayıbın ilk 6 ay içerisinde ortaya çıkması durumunda ayıbın önceden var kabul edileceğini düzenleyerek aksi yöndeki ispat yükünü satıcılara yüklemiştir (tüketici yasası madde 10).

Son olarak ise ayıp ihbar yükümlülüğünün yerine getirilmesi şarttır. Tüketicinin böyle bir durumda haklarını kullanabilmesi için bildirim yapması mantıki bir sonuçtur. Zira satıcı ancak bu şekilde durumdan haberdar olacaktır. Ayıp ihbarı için 6502 sayılı yasada bir süre yer almamaktadır. Burada 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu madde 223 devreye girecektir. Buna göre alıcı, satın aldığı malı durumunu işlerin olağan akışına göre imkân bulunur bulunmaz gözden geçirmek ve satılanda satıcının sorumluluğunu gerektiren bir ayıp görürse, bunu uygun bir süre içinde ona bildirmek zorundadır.

Alıcı gözden geçirmeyi ve bildirimde bulunmayı ihmal ederse, satılanı kabul etmiş sayılır. Ancak, satılanda olağan bir gözden geçirmeyle ortaya çıkarılamayacak  yani gizli bir ayıp bulunması halinde, bu hüküm uygulanmaz. Gizli ayıplarda bu ayıbın ortaya çıkması ile birlikte hemen satıcıya bildirilmelidir; bildirilmezse yine satılan bu ayıpla birlikte kabul edilmiş sayılır.

IV)Tüketicinin Seçimlik Hakları Nelerdir?

Tüketici seçimlik hakları Tüketici Yasası madde 11 de yer almaktadır. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. Seçimlik hakların kullanılması nedeniyle ortaya çıkan tüm masraflar, tüketicinin seçtiği hakkı yerine getiren tarafça karşılanır.  Ayrıca ek olarak 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat da talep edilebilir.

Bu açıdan ilk seçimlik hak, malı iade ile paranın geri istenilmesidir.

Diğer bir seçimlik hak ise, üründeki ayıp oranında satış bedelinde indirimdir. Bu durumda ödenen meblağ üzerinden yapılan indirim, tüketiciye iade edilir.

Üçüncü seçenek, aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını istemedir.

Son seçenek ise, İmkan varsa satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme hakkıdır.

Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesinin satıcı için orantısız güçlük taşımaması şarttır. Bu seçimlik hakların talebi halinde kural olarak 30 gün içerisinde yerine getirilmesi gereklidir Bu kapsamda çıkartılan yönetmelikle bazı istisnai ürünlerde daha uzun tamir süreleri de mevcuttur. Aksi durumda diğer seçimlik haklar kullanılabilir.

V) Hak Talep Süresi Ne Kadardır?

Ayıplı maldan sorumluluk zamanaşımı kural olarak 2 yıldır. Konut ve tatil amaçlı taşınmazlar da ise 5 yıldır. Söz konusu ürünler 2. el ise, 1 ve 3 yıllık zamanaşımı geçerlidir.

Ancak ayıbın ağır kusur veya hileyle gizlenmesi halinde zamanaşımı yoktur.

*Makalede yer alan bilgiler tüketici uyuşmazlıklarına dair genel kurallar olup sözleşme ve diğer unsurların her olayda ayrı ayrı değerlendirileceği ve bu sebeple uyuşmazlığın önemine göre konusunda uzman bir avukat desteğine başvurulması son derece önemlidir.