BOŞANMADA TAZMİNAT

Boşanma davası ile birlikte maddi ve manevi tazminata nasıl karar verilir?

Yazımızla, konuyu 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu ve güncel Yargıtay kararları eşliğinde ana hatlarıyla ele almaktayız.

Yazı İçeriği ve Başlıklar;

I)Tazminatın Şartı; Talep ve Kusur

Boşanmaya bağlı olarak tazminata karar verilebilmesi için, daha az kusurlu olunması temel prensiptir. Yani tazminat isteyen eş ya kusursuz ya da diğerinden daha az kusurlu olmadıkça maddi/manevi tazminata hak kazanamaz.

Tazminat talep edilebilmesi için şart, bu yönde talepte bulunan eşin ya kusursuz ya da diğer eşten daha az kusurlu olmasıdır. Eşlerin kusur durumu, boşanma davasında ileri sürülen boşanma gerekçeleri ve bunların ispatlanmasına göre mahkeme tarafından belirlenecektir. Yargıtay kararlarında eşlerin kusuru durumu titizlikle ele alınmaktadır

• (“…boşanma sonucu maddî ve manevi tazminata hükmedilebilmesi için tazminat yükümlüsünün kusurlu, tazminat talep eden eşin ise kusursuz veya diğerine göre daha az kusurlu olması gerekir…”; Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 2022/4334 E 2022/6092 K).

Ancak öncesinde, tazminatın usulünce dava edilmesi şarttır. Zira hukuk davalarında taleple bağlılık ilkesi geçerlidir. Dolayısıyla maddi ve manevi tazminat istemlerinin açık biçimde mahkeme önüne taşınması şarttır. Ayrıca faiz talepleri de açıkça belirtilmelidir.

Boşanmadan kaynaklı tazminat taleplerinin ileri sürülmesi iki şekilde mümkündür;

• Ya boşanma davası açılırken boşanmanın feri/yan talep olarak tazminat istenebilir
• Ya da boşanma davasının sonucu beklenerek kesinleşmesinden itibaren 1 yıl içinde maddi/manevi tazminat talepli dava açılır.

Bu iki seçenekten birincisi uygulamada en çok karşılaşılan ve makul olan yoldur. Çünkü boşanma davasıyla birlikte talep edilen tazminatlar için ayrıca dava masrafı yapılmamaktadır. Ayrıca bu durumda hak düşürücü sürelerin kaçırılması rizikosu da yoktur. Son olarak boşanma davası içerisinde talep edilen tazminatların reddi tek başına diğer tarafın avukatlık masrafından sorumlu tutulmanızı gerektirmez ancak ayrı bir dava açılarak tazminat istenmesi durumunda bunların reddi halinde ek olarak karşı avukatlık ücreti ödenmesi gerekecektir.

Maddi manevi tazminatın, boşanma davası sürerken ıslahla davaya eklenmesi de mümkündür. Ancak bunun için tahkikatin sonuna kadar süre bulunduğu ve sonrasında yasa yolunda veya dosya bozulup geldikten sonra ıslah yoluna başvurulamayacağı unutulmamalıdır. Yargıtay uygulaması da bu şekildedir.

• (“…Bozma sonrası davalı kadın vekili tarafından ıslah dilekçesi verilmek suretiyle maddi ve manevi tazminat ile yoksulluk nafakası talebinde bulunulmuş ve taleplerini ıslah ettiği bildirilmiştir. Bozmadan sonra ıslah mümkün değildir. (04.02.1948 tarihli 10/3 sayılı İçt. Bir. Kararı)… “ ; Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 2017/7105 E 2018/12212 K).

Yapılan yargılamada tazminat talep eden eşin de bazı konularda kusurlu bulunması halinde ancak bu kusur diğer eşin kusurunu geçmedikçe veya eşitlenmedikçe tazminat hakkı devam edecektir. Eğer dava sonucunda eşler eşit kusurlu bulunursa tazminata hükmedilmez.

• (“…boşanmaya sebebiyet veren vakıalarda taraflar eşit kusurludur. Boşanmaya sebep olan olaylarda eşit kusurlu eş yararına maddi ve manevi tazminata karar verilemez. Kadın yararına Türk Medeni Kanunu’nun 174/1-2. madde koşulları oluşmamıştır. O halde, davacı-davalı kadının maddi ve manevi tazminat isteklerinin reddine karar vermek gerekirken, hatalı kusur belirlemesinin sonucu olarak yazılı şekilde kadın lehine maddi ve manevi tazminata hükmolunması doğru olmayıp, bozmayı gerektirmiştir…”; Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 2021/3811 E 2021/5569 K).

II) Maddi Tazminatın Şartları

Boşanmaya bağlı maddi tazminat, TMK madde 174/1 içerisinde; “Mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir maddî tazminat isteyebilir” şeklinde düzenlenmiştir.

Yasal düzenleme ve Yargıtay içtihatlarına göre maddi tazminatın şartlarını;

• Boşanmanın gerçekleşmesi ve evliliğin bu şekilde sona ermesi,
• Tazminat alacaklısının ya kusursuz ya da diğer eşten daha az kusurlu olduğunun yargılamada ispat edilmesi,
• Boşanma ile neticelenen evlilikten ötürü, tazminat talep eden eşin haklı ve meşru menfaatlerinin zarar görmüş olması,

Olarak sıralayabiliriz.

TMK madde 185 gereği, evlilik sürerken eşlerin karşılıklı yükümlülükleri bir diğeri için hak ve menfaattir.  Boşanma sonucunda bu hak ve menfaatlerin tamamı sona erer. Dolayısıyla sona eren bu menfaatler, kusursuz ya da az kusurlu eşin boşanma dolayısıyla uğradığı zararı oluşturur ve kusur durumuna göre tazminat istenebilir. Burada kastedilen tazminat bakım, dayanışma, ekonomik yardımlaşma hakkının kaybından doğan menfaattir.

Maddi tazminatın miktarı için üst sınır, neticei taleptir. Buna hükmedilirken tarafların boşanmadaki kusuruyla birlikte sosyal ve ekonomik durumuna da bakılacaktır. Bu açıdan yaşları, kaç yıldır evli oldukları, yeniden evlenme olasılıkları, yaşam standartları, boşanma ile oluşacak yeni durumun eskisiyle karşılaştırılması gibi birçok etken değerlendirilerek maddi tazminat belirlenecektir.

Maddi tazminatın tek seferde ödenmesine karar verilebileceği gibi durumun gereklerine göre irat yani dönemsel gelir biçiminde ödenmesine karar verilebilir (TMK madde 176/1). İrat biçiminde ödenmesine karar verilen maddi tazminat alacaklı tarafın yeniden evlenmesi ya da taraflardan birinin ölümü halinde kendiliğinden kalkar. Yine alacaklı tarafın evlenme olmaksızın fiilen evliymiş gibi yaşaması, yoksulluğunun ortadan kalkması ya da haysiyetsiz hayat sürmesi halinde de bu durumun dava edilmesiyle mahkeme kararıyla kaldırılır.

III) Manevi Tazminatın Şartları

Boşanmadan kaynaklı manevi tazminat, TMK madde 174/2; “Boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusurlu olan diğer taraftan manevî tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir.” şeklinde düzenlenmiştir.

Yasal düzenleme ve Yargıtay içtihatlarına göre manevi tazminatın şartlarını;

• Evliliğin maddi tazminatta olduğu gibi boşanmayla sonlanmış olması,
• Tazminat alacaklısının ya kusursuz ya da diğer eşten daha az kusurlu olduğunun yargılamada ispat edilmesi,
• Boşanmaya sebep olan olaylardan ötürü kişilik haklarının zarar görmüş olması,

Şarttır. Kişilik hakları; kişinin şahsi özelliklerini barındıran ve onu diğer insanlardan ayıran, bedensel ve ruhsal, şeref ve haysiyet, görüntü ve isim üzerindeki haklar gibi geniş kapsamlı hakları ifade eder.

Manevi zarar, insan ruhunda kişinin iradesi dışında meydana gelen acı, ızdırap ve elem olarak ifade edilmektedir. Manevi tazminat ise bozulan manevi dengenin yerine gelmesi için kanunun öngördüğü bir telafi şeklidir. 22.06.1966 tarihli bir Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında da belirtildiği üzere, 1966/7 E 1966/7 K) manevi tazminat bir yönüyle de insanlardaki kırgınlık ve kızgınlığı, hatta intikam duygusunu tatmin etme aracıdır. Amacı, olaydan duyulan acı, ızdırap, elem ve kızgınlığı kısmen olsun dindirmek, olayı unutturarak tekrar normal hayata dönüşü sağlamaktır.

Hangi hallerin manevi tazminatı gerektireceği belirlenirken somut olayın koşullarına bakılır. Onur kırıcı davranışlar, sürekli aşağılama,  hakaret, huzur vermeme, kötü davranış, şiddetin her türlüsü (psikolojik ve fiziki şiddet), eşi toplum önünde mahcup duruma düşürmek, evlilik birliğini dışarıdan yönetmek isteyenlere fırsat vermek şüpheye yer bırakmaksızın manevi tazminatı gerektirir.

Manevi tazminat miktarı hesaplanırken, bunun bir zenginleşme aracı olamayacağı kuralı ayrıca gözetilmektedir. Yine manevi tazminata yasa gereği toptan/tek seferde ödenecek biçimde karar verilir. (TMK madde 176/2). Tabi ki tarafların icra safhasında anlaşarak taksitlendirme yapmalarına engel bulunmamaktadır.

• (“…Bu nedenlerle de manevi tazminatın bir taraf için zenginleşme diğer taraf için de fakirleşme aracı olarak görülmemesi gerekir. Manevi tazminat miktarı belirlenirken tarafların sosyal ve ekonomik durumları, kusurları ve varsa kusur derecesi, eylemin ağırlığı, olayın özelliği dikkate alınmalıdır. Hâkim, manevi tazminatın miktarını belirlemeye yönelik takdir hakkını kullanırken TMK’nın 4. maddesinde yer alan hakkaniyet ilkesi gereği tüm bu unsurları nazara alarak bir karara varacaktır…”; Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2017/1898 E 2019/1347 K)

IV) Anlaşmalı Boşanmada Tazminat

Eşlerin, anlaşmalı boşanmada maddi ve manevi tazminat konusunda anlaşma yapmaları mümkündür. Belirttiğimiz anlaşma, bir eşin diğerine maddi veya manevi vetahut her iki tazminatı vermeyi kabul etmesi şeklinde olabileceği gibi, tarafların bu konuda birbirlerini ibrası şeklinde de olabilecektir.

Ancak bu noktada, anlaşmalı boşanma için taraflarca hazırlanan protokolün dürüstlük ve hakkaniyet sınırlarında olup olmadığı hakim tarafından denetlenecek ve tazminata dair anlaşma uygun görülmediği durumda taraflardan düzeltilmesi istenebilecektir (TMK madde 166/3).

Yine anlaşmalı boşanma açısından, protokolün içeriğinin bağlayıcı olduğu unutulmamalıdır. Bu sebeplerle, karşı taraftan maddi manevi tazminat isteminde bulunmayan veyahut açıkça bu hakkından vazgeçen eş, anlaşmalı olarak boşandıktan sonra boşanmaya dayalı maddi/manevi tazminat talebinde bulunamaz.

• ( “…Somut olayda da davacının maddi ve manevi tazminat taleplerinin TMK’nın 178. maddesi uyarınca talep edildiği, kesinleşen boşanma kararında ise kusura ilişkin bir değerlendirme yapılmadığı gibi tarafların mahkeme huzurunda boşanma ve boşanmanın mali sonuçları hakkında uzlaştıkları, bu husustaki imzalı beyanlarının tutanağa geçirildiği, böylelikle mahkemece TMK’nın 166/3. maddesine dayalı olarak boşanma kararı verildiği anlaşılmaktadır. Böyle bir durumda tarafların boşanmanın mali sonuçlarına ilişkin aralarındaki ihtilafı nihai olarak çözdükleri ve ilişkilerini tasfiye ettikleri kabul edilir.
  Bu itibarla anlaşmalı boşanmadan sonra artık boşanma sebebiyle (TMK md. 174/1,2) maddi ve manevi tazminat istenemez…”; Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2017/3067 E 2019/512 K.)

*/Makalemizdeki içerik, genel olarak bilgilendirme amaçlıdır. Her olayın farklı özellikler taşıması ve boşanmanın kişisel, ekonomik ve mali haklar yönüyle önemli sonuçları olması nedeniyle, internetteki matbu örneklerin kullanılması yerine konusunda uzman boşanma avukatlarından destek alınması son derece önemlidir.

**/Yargıtay kararları için bknz; https://karararama.yargitay.gov.tr/