CEZA DAVALARINDA ZAMAN AŞIMI

İşlenen bir suç nedeniyle zamanaşımı nasıl belirlenir? Ne kadar süreyle bu suçların soruşturması yapılacak ve sonrasında süre nedeniyle dava ortadan kalkacaktır? Veyahut kesinleşen bir cezanın ne kadar sürede infazı gerekecektir?

Yazımızla, ana hatları ile dava ve ceza zamanaşımı konularını değerlendireceğiz.

Yazı İçeriği ve Başlıklar;

I) Dava Zamanaşımı Nedir?

Dava zamanaşımı; bir suçu için dava açılması ve bunun devam etmesini belirli süreyle sınırlayan bir kurumdur. Suçun işlenip bitmesinden sonra belirli bir süre içinde dava açılıp nihayete erdirilmesi, ancak dava zamanaşımı sürelerinin dolmaması halinde mümkündür.

Dava zamanaşımı, işlenen suçun yaptırımına göre belirlenir. Bu açından suç için yasada öngörülen cezanın üst sınırına bakılacaktır. Buna göre dava zamanaşımı;

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda 30 yıl,
• Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda 25 yıl,
• Yirmi yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda 20 yıl,
• Beş yıldan fazla ve yirmi yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda 15 yıl,
• Beş yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adlî para cezasını gerektiren suçlarda 8 yıl,

Olarak düzenlenmiştir (TCK madde 66/1).

II) Dava Zamanaşımı Neye Göre Belirlenir?

Kural olarak dava zamanaşımı suçun işlendiği tarihe göre belirlenmektedir. Dava zamanaşımı süreleri gün, ay ve yıl hesabıyla belirlenir. Bir gün, yirmidört saat; bir ay, otuz gündür. Yıl, resmi takvime göre hesap edilir.

Yukarıda yer verilen zamanaşımı süresinin belirlenmesinde uyuşmazlığın içeriğine göre bazı özel durumlar vardır. Buna göre;

• Çocuklarda zamanaşımı süresi daha kısadır. Buna göre 15 yaş dahil daha küçük çocuklarda süreler yarı, bundan büyük çocuklarda ise süreler 2/3 olarak hesaplanır.
• Suçun yaptırımına göre değişkenlik bulunmaktadır. Buna göre suçun yaptırımı belirli bir süre olmayıp örneğin 5 yıldan 8 yıla şeklinde bir aralıkla düzenlenmişse, üst sınıra bakılacaktır. Eğer suç için daha ağır cezayı gerektiren nitelikli bir hal varsa daha ağır olan hali dikkate alınacaktır. Yine bir suç için yaptırım olarak seçimlik ya da birlikte adli para cezası istenilmekte ise, hapis cezasına göre belirleme yapılacaktır.

Suçun işlendiği anın tespiti zamanaşımı için önemlidir. Buna göre;

• Tamamlanmış suçlarda tamamlanma tarihi,
• Teşebbüste kalan suçlarda son hareket tarihi,
• Kesintisiz yani devam eden suçlarda hukuki kesinti tarihi,
• Birden fazla işlenen yani zincirleme suçlarda son suç tarihi,

Dikkate alınacaktır.

III) Dava Zamanaşımının İşlemediği Durumlar Nelerdir?

Bazı hallerde dava zamanaşımı işlemekte yani durmaktadır. Buna göre;

• Çocuklara karşı üstsoy veya bunlar üzerinde hüküm ve nüfuzu olan kimseler tarafından işlenen suçlarda çocuğun 18 yaşını bitirdiği günden itibaren işlemeye başlar.
• Soruşturma ve kovuşturma yapılmasının, izin veya karar alınması veya diğer bir mercide çözülmesi gereken bir meselenin sonucuna bağlı bulunduğu hallerde; bu yönde izin veya kararın alınmasına veya meselenin çözümüne kadar zamanaşımı süreleri işlemez.
• Hakkında kaçak olduğuna karar verilen kişilerin bu statüsü devam ettiği müddetçe zamanaşımı işlemez.
• Hükmün açıklanması geri bırakılan hallerde dava zamanaşımı işlemez.

Burada kaçaklık ile ilgili düzenleme mahkemeler tarafından ifade alınması ile ilgili yakalama çıkartılması ile karıştırılmamalıdır. Zira bahsedilen kaçaklık, CMK madde 98 ile alakalı bir durum olmayıp madde 247 çerçevesinde izlenecek bir prosedürle alınan başka bir karardır.

Bununla birlikte bazı suçlarda zamanaşımı uygulanmaz. Bu açıdan;

• Soykırım suçunda (TCK madde 76)
• İnsanlığa karşı suçlarda (TCK madde 77)
• Soykırım ve insanlığa karşı suç işlemek maksatlı örgüt kurma ve üyeliği suçlarında (TCK madde 78)
• İşkence suçunda (TCK madde 94)
• Yurt dışında işlenen Millete ve Devlete Karşı Suçlar bölümünde düzenli ağırlaştırılmış müebbet, müebbet veya 10 yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçlarda,

Zamanaşımı işlemez.

IV) Dava Zamanaşımının Kesilmesi Nedir?

Zamanaşımı, bazı durumların varlığı halinde kesilmektedir. Zamanaşımı kesen sebepler TCK madde 67 içerisinde sınırlı olarak sayılmıştır. Düzenlemeye göre;

• Şüpheli veya sanıklardan birinin savcı huzurunda ifadesinin alınması veya sorguya çekilmesi,
• Şüpheli veya sanıklardan biri hakkında tutuklama kararının verilmesi,
• Suçla ilgili olarak iddianame düzenlenmesi,
• Sanıklardan bir kısmı hakkında da olsa, mahkûmiyet kararı verilmesi,

Şeklinde sınırlı olarak sıralanmıştır.

Yani yasada yer alan zamanaşımını kesen durumlar sadece 4 bent halinde yer alanlardan ibaret olup TCK madde 2/3 “yasallık” ilkesi gereği bu konuda genişletme, yasada yer verilmeyen bir sebep ihdası veya kıyas yoluna başvurulamaz (“…dava zamanaşımını kesen sebeplerin TCK’nun 67/2. madde ve fıkrasında sınırlı sayıda olacak şekilde belirlenmiş olduğu ve yakalama emrinin zamanaşımını kesen işlemlerden olmadığı…”; Yargıtay 7. Ceza Dairesi 2020/4109 E 2021/1827 K).

Bunların dışında istisnai bir düzenleme yargılamanın yenilenmesi halidir. Yasa gereği aynı fiilden dolayı tekrar yargılamayı gerektiren hallerde, mahkemece bu husustaki talebin kabul edildiği tarihten itibaren fiile ilişkin zamanaşımı süresi yeni baştan işlemeye başlayacaktır.

V) Olağanüstü Zamanaşımı Nedir?

Zamanaşımı kesildiği durumlarda ne olacağı yasada ayrıca düzenlemiştir. TCK madde 67/3;”zamanaşımı süresi yeniden işlemeye başlar. Dava zamanaşımını kesen birden fazla nedenin bulunması halinde, zamanaşımı süresi son kesme nedeninin gerçekleştiği tarihten itibaren yeniden işlemeye başlar.” düzenlemesi ile zamanaşımın her kesilme sebebinde tekrardan başlayacağına yer verilmiştir.

Bu noktada zamanaşımının kesilmesinde değerlendirilecek iki konu bulunmakta olup;

• Zamanaşımını son kesen nedenden sonra yeniden başlayan zamanaşımı süresi dolduğunda, dava düşürülecektir.
• Her halükarda, zamanaşımı en fazla olağan zamanaşımı süresinin yarısı kadar uzayacaktır.

İşte uygulamada zamanaşımının kesilmesinden sonra hesaplanacak maksimum süreye kesintili veya olağanüstü zamanaşımı denilmektedir ve bu süre bir davanın görüleceği tavan süreyi belirlemektedir.

VI) Ceza Zamanaşımı Nedir?

Dava zamanaşımı bir suç nedeniyle yapılacak olan soruşturma ve yargılamanın tavan süresini belirlemekte iken, ceza zamanaşımıyla kesinleşen mahkumiyet kararının ne kadar sürede infaz edileceği düzenlenmektedir. Yani ceza zamanaşımı suçu ortadan kaldırmayıp sadece infaz edilmesini engellemektedir.

Buna göre ceza zamanaşımı sürelerine bakıldığında;

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarında 40 yıl
• Müebbet hapis cezalarında 30 yıl
• Yirmi yıl ve daha fazla süreli hapis cezalarında 24 yıl,
• Beş yıldan fazla hapis cezalarında 20 yıl,
• Beş yıla kadar hapis ve adlî para cezalarında 10 yıl,

Süreler içinde infaza başlanılması şarttır.

Türleri başka başka cezaları içeren hükümler, en ağır ceza için konulan sürenin geçmesiyle infaz edilmez.

Ceza zamanaşımı, hükmün kesinleştiği veya infazın herhangi bir suretle kesintiye uğradığı günden itibaren işlemeye başlar ve kalan ceza miktarı esas alınarak süre hesaplanır.

VII) Müsadere Zamanaşımı Nedir?

Müsadere zamanaşımı, dava sonucunda mülkiyetin kamuya geçirilmesi şeklinde alınan kararın uygulanma süresini ifade eder.

TCK madde 70 düzenlemesine göre müsadereye ilişkin hüküm, kesinleşmeden itibaren 20 yıl geçtikten sonra infaz edilmez.

*Kişi özgürlüğünü doğrudan ilgilendiren ceza yargılamalarında hak kaybı yaşanmaması adına avukat tarafından takibi önem taşımaktadır.

**Yargıtay kararları için; https://karararama.yargitay.gov.tr

*Kişinin mesleki geleceğini doğrudan ilgilendiren tıbbi müdahaleden kaynaklı ceza davalarında hak kaybı yaşanmaması adına konusunda uzman bir avukat tarafından dava takibi önem taşımaktadır.