Yürüttüğünüz bir faaliyeti daha profesyonel ve resmi biçimde yapmak istiyorsunuz. Aklınıza dernek kurma fikri geldi. Peki nasıl? Gelin hep birlikte soru cevap şeklinde konuyu Anayasa, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu, 5253 sayılı Dernekler Kanunu ve yönetmelik ekseninde değerlendirelim.
1-Dernek Kurmak İzin Gerektirir mi?
Anayasa madde 33/1’e göre herkes önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.
Dernek kurmak için mülki amire yani Kaymakamlık ya da Valiliğe yapılan başvuru, izin değil bildirimdir. Ancak burada ilgili makam, dernek kurma şartlarına sahip olunup olunmadığını ve kurucularda aranan şartların varlığını elbette denetleyecektir.
Ancak derneklerin kurulduktan sonra tüzüklerinde gösterilen amaçları gerçekleştirmek üzere gerçekleştirecekleri bazı faaliyetler izne tabidir. Bu kapsamda derneklerin; eğitim ve öğretim faaliyetleri için yurt ve pansiyon, üyeleri için lokal açmaları ve lokallerinde alkollü içki kullanılması ile bu tesislerin işletmeleri, bulundukları yer mülki amirinden izin alınmasına bağlıdır (Dernekler Kanunu madde 26).
2-Hangi Konularda Dernek Kurulabilir?
Kural olarak derneklerin kuruluşunda bir sınırlama yoktur. Bu açıdan istenilen konuda dernekleşme yoluna gidilebilir. Ancak hukuka ve ahlaka aykırı konularda dernek kurulamaz. Yine dernekler, vakıf ve şirketlerden farklı olarak kazanç paylaşma maksadıyla kurulamaz (Türk Medeni Kanunu madde 56/1-2).
Derneklerin kamu yararına kurulmaları da mümkündür. Kamu yararına çalışan dernekler, Cumhurbaşkanı kararıyla tespit edilir. Bir derneğin kamu yararına çalışan derneklerden sayılabilmesi için, en az 1 yıldan beri faaliyette bulunması ve derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek üzere giriştiği faaliyetlerin topluma yararlı sonuçlar verecek nitelikte ve ölçüde olması şarttır (Dernekler Kanunu madde 27).
3-Hangi İsimler Altında Dernek Kurulabilir?
Dernek adlarında; Türk, Türkiye, Milli, Cumhuriyet, Atatürk, Mustafa Kemal, Şehit, Gazi kelimeleri ile bunların baş ve sonlarına getirilen eklerle oluşturulan kelimeler İçişleri Bakanlığının izni ile kullanılabilir (Dernekler Kanunu madde 28).
Yine derneklerin, mevcut veya mahkeme kararıyla kapatılmış veya feshedilmiş bir siyasi partinin, bir sendikanın veya üst kuruluşun, bir derneğin veya üst kuruluşun adını, amblemini, rumuzunu, rozetini ve benzeri işaretleri ya da başka bir ülkeye ve daha önce kurulmuş Türk devletlerine ait bayrak, amblem ve flamaları kullanmaları yasaktır (Dernekler Kanunu madde 29).
4-Dernek İçin Kaç Kişi Gereklidir?
Dernek kurmak için en az 7 kurucu üye gereklidir. Ancak derneğin zorunlu organlarında yer alacak asgari kişi sayısı 16 olduğundan en az bu sayıda kişinin varlığı faaliyetlerin devamı için şarttır.
5-Dernek Kuracak Kişilerin Vasıfları Nelerdir?
Dernek kuracak kişilerin kural olarak fiil ehliyetinin bulunması, yani ergin olması ve kısıtlı olmamaları şarttır (Türk Medeni Kanunu madde 56/1).
Ancak bu kişilerin TSK, Emniyet ya da kamu personeli olması durumunda, ayrıca tabi oldukları teşkilat yasalarına göre değerlendirme yapılır. Yine dernek kuracak kişilerin 6415 sayılı Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun kapsamında yer alan suçlar ile Türk Ceza Kanununda yer alan uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti veya suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçlarından mahkum olmaları durumunda, sadece üye olmaları mümkün olup dernek organlarında görev alamazlar (Dernekler Kanunu madde 3/2).
Yabancılar yönüyle, karşılıklılık esasına göre ek bazı şartlar mevcuttur
6-Başvuru Prosedürü Nasıldır?
Dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülki amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar (Türk Medeni Kanunu madde 59/1).
Kuruluş bildiriminde; tüm kurucu üyeler tarafından her sayfası imzalı dernek tüzüğü ve kurucular arasında bir başka tüzel kişi varsa buna dair ilgili organın kararını gösteren belgenin bulunması zorunludur.
Başvuru ile birlikte mülki amir, dernek kuruluş bildirimini gün ve saatini şerh ederek sivil toplumla ilişkiler birimine havale eder ve başvurucuya alındı belgesi verilir. Bu şekilde dernek, dernekler kütüğüne kaydedilir.
Yapılan başvuru 60 gün içinde incelenir. Başvuru tamamsa derneğe bildirimde bulunulur. Eğer kuruluşa dair eksiklik bulunursa, 30 gün içerisinde tamamlanması için yazılı olarak kuruculara haber verilir. Eksiklikler tamamlanmadığı takdirde, kaydedilen derneğin feshi için mülki amir tarafından durum, bulunulan yer Cumhuriyet Başsavcılığına bildirilir. Başsavcılık tarafından düzenlenecek bir davanameyle Asliye Hukuk Mahkemesine başvuruda bulunulur ve Mahkemece derneğin tüzel kişiliği böylelikle sonlandırılır (Türk Medeni Kanunu madde 60, Dernekler Yönetmeliği madde 6).
7-Nasıl Bir Tüzük Hazırlanacaktır?
Derneklerin ana sözleşmesi ve en önemli unsuru, tüzüktür. Geçerli bir tüzükte,
- Derneğin adı ve merkezi.
- Derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek için dernekçe sürdürülecek çalışma konuları ve çalışma biçimleri ile faaliyet alanı.
- Derneğe üye olma ve üyelikten çıkmanın şart ve şekilleri.
- Genel kurulun toplanma şekli ve zamanı.
- Genel kurulun görevleri, yetkileri, oy kullanma ve karar alma usul ve şekilleri.
- Yönetim ve denetim kurullarının görev ve yetkileri, ne suretle seçileceği, asıl ve yedek üye sayısı.
- Derneğin şubesinin bulunup bulunmayacağı, bulunacak ise şubelerin nasıl kurulacağı, görev ve yetkileri ile dernek genel kurulunda nasıl temsil edileceği.
- Üyelerin ödeyecekleri giriş ve yıllık aidat miktarının belirlenme şekli.
- Derneğin borçlanma usulleri.
- Derneğin iç denetim şekilleri.
- Tüzüğün ne şekilde değiştirileceği.
- Derneğin feshi halinde mal varlığının tasfiye şekli.
Yer almalıdır (Dernekler Kanunu madde 4)
Dernek tüzüğü, kanunun emredici hükümlerine aykırı olamaz. Dernek tüzüğünde düzenlenmemiş konularda kanun hükümleri uygulanacaktır (Türk Medeni Kanunu madde 58/3-4).
8-Dernek Organları Nelerdir?
Derneğin zorunlu organları, genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kuruludur. Dernekler zorunlu organları dışında başka organlar da oluşturabilirler. Ancak, bu organlara zorunlu organların görev, yetki ve sorumlulukları devredilemez (Türk Medeni Kanunu madde 72).
Derneklerde tüm üyelerin katılımıyla oluşan organ genel kuruldur. Önemli konularda karar alma yetkisine sahip en üst organdır (Türk Medeni Kanunu madde 73).
Yönetim kurulu , 5 asıl ve 5 yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşan temsil organıdır (Türk Medeni Kanunu madde 84)
Denetim kurulu ise, 3 asıl ve 3 yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur (Türk Medeni Kanunu madde 86).
9-Derneklerin Denetimi Nasıl Yapılır?
Dernekler, yıl sonu itibarıyla faaliyetlerini, gelir ve gider işlemlerinin sonuçlarını düzenleyecekleri beyanname ile her yıl Nisan ayı sonuna kadar mülki idare amirliğine vermekle yükümlüdürler. Gerekli görülen hallerde, derneklerin tüzüklerinde gösterilen amaçlar doğrultusunda faaliyet gösterip göstermedikleri, defterlerini ve kayıtlarını mevzuata uygun olarak tutup tutmadıkları İçişleri Bakanı veya mülki idare amiri tarafından kamu görevlilerine denetletilebilecektir. Bu denetimlerin, yapılacak risk değerlendirmelerine göre üç yılı geçmeyecek şekilde her yıl yapılması esastır. Bu denetimlerde kolluk kuvveti mensupları görevlendirilemez. İçişleri Bakanlığı ve mülki idare amirlerinin yapacağı denetimler mesai saatleri içerisinde yapılır. Bu denetimler en az 24 saat önce derneklere bildirilir. (Dernekler Kanunu madde 19).
Kamu düzeninin korunması veya suç işlenmesinin önlenmesi nedenlerinden birine bağlı olarak usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça, yine bu nedenlere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda mülki idare amirinin yazılı emri bulunmadıkça, kolluk kuvvetleri, dernek ve eklentilerine giremez, arama yapamaz ve buradaki eşyaya el koyamaz. Mülki idare amirinin kararı 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını el koymadan itibaren 48 saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar. Hakim kararı, mülki idare amiri tarafından dernek yöneticilerine yazıyla duyurulur (Dernekler Kanunu madde 20).
10-Dernekler Ülke Genelinde Şube Açabilir mi?
Elbette. Tüzüklerinde şube açabileceği belirtilmiş dernekler, genel kurullarınca yetki verilen yönetim kurullarının yetkili kılacakları en az üç kişinin imzaladığı kuruluş bildirgesini mülki amire vererek şube başvurusunda bulunabilir. Bu durumda tıpkı kuruluş prosedürü gibi işlemler tamamlanacak ve inceleme yapılacaktır (Dernekler Yönetmeliği madde 8).
11-Peki Çocuklar?
Çocuklar, sadece gelişimleri ile ilgili konularda yasal temsilcilerinin yazılı izniyle derneksel faaliyette bulunabilirler. 15 yaşından büyük çocuklar belirtilen konularda çocuk derneği kurabilir, 12-15 yaş aralığındaki çocuklar ise sadece üye olabilirler. Çocuk derneklerine büyüklerin üye olması yasaktır. (Dernekler Kanunu madde 3/3).
*Bu hakkınızı da bilin
