KAMBİYO SENETLERİ

Kambiyo senetleri günlük ticari yaşamda sıklıkla kullanılan kıymetli evraklardır. Bu senetlerle ilgili olarak hazırlanmasından ödenmesine tüm aşamaları ayrıntılı biçimde yasal zemine kavuşturulmuştur. Öyle ki 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun kıymetli evrak kitabının büyük bir kısmı kambiyo senetlerine ayrılmıştır.
Peki hangi senetler kambiyo senedi olarak kabul görmektedir? Yazımızla konuyu 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve Yargıtay uygulaması eşliğinde ana hatlarıyla aktarmaktayız.
Yazı içeriği ve Başlıklar;
1-Kambiyo Türleri
2-Kambiyo Senetlerinin Genel Özellikleri
3-Poliçenin Unsurları
4-Bononun Unsurları
5-Çekin Unsurları
6-Unsurlarda Eksiklik Bulunması

I) Kambiyo Türleri
Hukukumuzda 3 türlü kambiyo senedi bulunmaktadır; poliçe, bono ve çek.
Uygulamada en sık karşılaşılan snete türü bonodur, bunu çek takip etmektedir. Poliçenin günlük hayatta kullanımı yok denecek kadar az olsa da Türk Ticaret Kanunu poliçe üzerinden düzenlenip diğerleri için buraya atıfta bulunulduğundan, kambiyo senetleri ile ilgili metinlerde poliçe kelimesin sıklıkla rastlanılmaktadır.
Kimler kambiyo senedi düzenleyebilir sorusunun cevabı, TTK madde 670 içerisinde sözleşme ile borçlanmaya ehil olan kişi kambiyo senetleri ile borçlanmaya da ehildir şeklinde yer almaktadır.
Ancak kambiyo senetlerinin el ile imzalanması şart olup mekanik araçlar vb şekilde imzalanması mümkün değildir (TTK madde 756). Yine bu senetlerin günümüzde yaygın biçimde kullanılan elektronik imza ile düzenlenmesine de olanak bulunmamaktadır (TTK madde 1526).

II) Kambiyo Senetlerinin Genel Özellikleri
Bir senedin kambiyo olarak kabul edilmesinin, önemli sonuçları bulunmaktadır. Bu kapsamda senedin geçerliliğinin sıkı şekil şartlarına bağlılığı, geçerli olan senede karşı ileri sürülecek itirazların sınırlılığı, ödenmeyen senedin icra takibinde borçlunun daha dezavantajlı bir konumda olması öne çıkmaktadır.
Kambiyo senetlerinin yasa ve Yargıtay içtihatlarına yansıyan şekilde genel özellikleri şunlardır;
⦁ Bir miktar paranın ödenmesi borcunu içerirler
⦁ Kambiyo senetleri ibraz senetleridir, senedin ödeyecek kişiye ibrazı gereklidir
⦁ Tedavül kabiliyetleri bulunur, bu senetlerin sağladığı en önemli kolaylık budur
⦁ Soyutluk ilkesi geçerlidir, mevcut bir alacak olmasa da kambiyo üzerindeki borç geçerlidir.
⦁ Sıkı şekil şartlarına tabidirler, şekil şartlarına uyulmaması senedin vasfını değiştirmektedir.
⦁ Kamu güvenine sahiptirler, ispat gücü yüksek belgelerdir.
⦁ Uluslararası nitelikte ve geçerlilikte senetlerdir
⦁ Takibi özel hükümlere tabidir, konu İcra İflas Kanununda “kambiyo senetlerine özgü takip yolu” olarak madde 167 vd içerisinde ayrıca düzenlenmiştir.

Kambiyo senetlerinin lehdarına göre 3 farklı türü mevcuttur; nama, emre veya hamiline yazılı kambiyo senedi. Nama yazılı kıymetli evrakın devri için, senedin zilyetliğinin devri ve ayrıca alacağın temliki gereklidir. Emre yazılı kıymetli evrakın devri için, senedin zilyetliğinin devri ve ayrıca senedin cirosu gereklidir. Hamile yazılı kıymetli evrakın devri için, sadece senedin zilyetliğinin devri yeterlidir.

III) Poliçenin Unsurları
Poliçede bulunması gereken unsurlar TTK madde 671 içerisinde düzenlenmiştir. Buna göre bir poliçe;
⦁ Senet metninde “poliçe” kelimesini, senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde poliçe karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
⦁ Belirli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve şartsız havaleyi,
⦁ Ödeyecek olan kişinin, “muhatabın” adını,
⦁ Vadeyi, vadesi gösterilmemiş olan poliçe, görüldüğünde ödenir.
⦁ Ödeme yerini,
⦁ Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,
⦁ Düzenlenme tarihini ve yerini,
⦁ Düzenleyenin imzasını,
Unsurlarını içermelidir.

IV) Bononun Unsurları
Bono, günlük yaşamda en sık karşılaşılan ve uygulamada her yerde bulunan matbu örneklerin kullanıldığı kambiyo türüdür.
Bir senedin bono sayılması için TTK madde 776 gereği aşağıdaki özellikleri taşıması şarttır;
⦁ Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelime,
⦁ Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadi,
⦁ Vade; vadesi gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenir.
⦁ Ödeme yeri,
⦁ Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adı,
⦁ Düzenlenme tarihini ve yeri,
⦁ Düzenleyenin imzası,
Bulunduracaktır.

V) Çekin Unsurları
Çek, bankalar tarafından temin edilen kıymetli evrak türüdür. Çek;
⦁ Senet metninde “çek” kelimesini ve eğer senet Türkçe’den başka bir dille yazılmış ise o dilde “çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
⦁ Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi,
⦁ Ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanını,
⦁ Ödeme yerini,
⦁ Düzenlenme tarihini ve yerini,
⦁ Düzenleyenin imzasını,
⦁ Banka tarafından verilen seri numarasını,
⦁ Karekodu,
İçermelidir.
Seri numarası ve karekod uygulaması yasaya sonradan dahil edilmiş olup çek sahibi ile ilgili ticari ünvan ve kimlik biligilerine, bu kişinin son 5 yıldaki çek ödemelerine dair raporlara, hakkında çek yasağı bulunup bulunmadığı ya da iflasına karar verilip verilmediğine, yine başkaca çekleri üzerinde tedbir bulunup bulunmadığına erişim sağladığından çek ile ödemeyi kabul edenler adına önemli bilgiler içermektedir. Ancak yabancı bankalardan bastırılan çeklerde bu unsurların bulunmaması çekin geçerliliğini etkilemez (TTK madde 781/4)

VI) Unsurlarda Eksiklik Bulunması
Peki yukarıda aktarılan unsurlarda eksiklik bulunması durumunda ne olur. Bu gibi hallerde hangi unsurun eksik olduğu önem arz etmekte olup bazı durumlarda tamamlayıcı karineler devreye girmekte ve kambiyo özelliği korunmakta, bazı durumlarda ise senet adi senet olarak kabul görmekte, istisnai hallerde ise senet geçersiz kalmaktadır.
Yasada kambiyo senetleri ile ilgili karineler şu şekildedir;
⦁ Vadesi gösterilmeyen poliçe ve bononun görüldüğünde ödenmesi şart edilmiş sayılır.
⦁ Ayrıca belirtilmiş olmadıkça poliçede muhatabın adı yanında gösterilen yer, ödeme yeri ve aynı zamanda da muhatabın yerleşim yeri sayılır. Bonoda ise senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır
⦁ Düzenlenme yeri gösterilmeyen poliçe, bono veya çek, düzenleyenin adı yanında gösterilen yerde düzenlenmiş sayılır.
⦁ Çekte açıklık yoksa, muhatabın ticaret unvanı yanında gösterilen yer ödeme yeri sayılır. Muhatabın ticaret unvanı yanında birden fazla yer gösterildiği takdirde, çek, ilk gösterilen yerde ödenir. Böyle bir açıklık ve başka bir kayıt da yoksa, çek muhatabın merkezinin bulunduğu yerde ödenir.

(“…TTK’nın 776. maddesine göre bono veya emre muharrer senet, senet metninde bono veya emre yazılı senet kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dilde yazılmışsa o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelimeyi, kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini, ödeme yerini, kime ve kimin emrine ödenecek ise onun adını, düzenleme tarihini ve yerini, düzenleyenin imzasını içermelidir. Sıralanan bu kayıtlar bononun zorunlu ve geçerliliğini etkileyecek olan zorunlu unsurlardır. Zorunlu unsurlardan birini içermeyen bir senet bono sayılmaz…”; Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2017/276 E 2020/695 K).
*Yazımız genel bilgillendirmeye yöneliktir. Kambiyo uyuşmazlıları birçok ayrıntıyı içerdiğinden konusunda uzman kişilerden yardım alınması hak kaybı yaşanmaması adına son derece önemlidir.
**yargıtay kararları için; https://karararama.yargitay.gov.tr/