I) Sağlık çalışanı tanımına kimler girmektedir?
Sağlık çalışanı denilince akla ilk gelen doktorlar ve hemşirelerdir. Ancak Sağlık Bakanlığının 20.10.2001 tarihli yönergesine göre; yardımcı personel olarak sağlık kuruluşlarında görev yapan diş hekimi, eczacı, tıbbi teknolog, sosyal çalışmacı, psikolog, diyetisyen, kimya ya da gıda mühendisi, laboratuvar görevlisi, röntgen teknisyeni, ebe, diş ve protez teknisyeni gibi çalışanlarda sağlıkçı kabul edilmektedir.
Sağlık çalışanlarına şiddetle ilgili olaraksa 3359 sayılı yasa ek madde 12’nin kaleme alınış biçimine göre hastanede görev yapan tüm görevliler (güvenlik görevlisi dahil), şiddete uğramaları halinde sağlık çalışanı olarak kabul edilecektir.
Sağlık çalışanlarının özel ya da kamuya ait yerde çalışması, şiddet olaylarıe karşısında durumlarını değiştirmemektedir. Çok sorulan soruya cevap olarak özel tıp merkezlerinde görev yapanların da yine aynı yasa gereği sağlık çalışanı olarak kabul edildiğini belirtiriz. Aynı zamanda bu kişiler Türk Ceza Kanunu uygulanırken kamu görevlisi sayılacaktır.
II) Şiddet nedir ?
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından şiddet; “fiziksel güç veya iktidarın kasıtlı bir tehdit veya gerçeklik biçiminde bir başkasına uygulanması sonucunda maruz kalan kişide yaralanma, ölüm ve psikolojik zarara yol açması ya da açma olasılığı bulunması durumu” olarak tanımlanmaktadır.
Uluslararası Çalışma Örgütü ise şiddeti; “çalışanların işyerine ulaşmaları da dahil olmak üzere işle ilgili durumlarda istismar ve tehdit edildikleri veya saldırıya uğradıkları, güvenliklerine, sağlıklarına veya esenliklerine açık veya örtülü tehdit oluşturan olaylar” olarak tanımlanmaktadır.
III) Sağlık çalışanına şiddet nedir ?
Sağlık çalışanları, meslekleri gereği zor şartlar ve yoğun stres altında çalışmaktadırlar. Örneğin delici-kesici alet yaralanmaları, enfeksiyon bulaşma riski, bedeni zorlayan mesai ve şartlar nedeniyle yaşanan bel ve sırt ile ilgili sorunlar, çeşitli alerji riskleri ve travmatik olaylara şahitlik etme bu zorlukların sadece bir kısmıdır.
Özellikle COVİD-19 pandemisiyle ortaya çıkan tabloda ise sağlık çalışanları, bir yandan hastaların tedavisi için fedakarca çalışmakta ancak kendi sağlıklarını da ciddi biçimde tehlikeye atmaktadırlar. Hatta riskin boyutları o denli büyüktür ki virüs tehdidi evleri ve ailelerini de yoğun biçimde etkilemiş ve süreçte ailelerinden/hayatlarından özveride bulunmaları gerekmiştir.
Tüm bunlara ek olarak bir de maalesef hasta ve yakınları tarafından uğranılan sözlü, fiziki ve psikolojik şiddet ile zaman zaman yaşanan cinsel saldırı/taciz olayları, zaten zor olan mesleğin yerine getirilmesini daha da güçleştirmektedir. Şiddet olaylarında mağdur görünürde söz konusu davranışa uğrayan kişi olmakla birlikte, bu tarz saldırılarda oluşan ortam, verilen zarar ve hizmetteki aksaklıklardan ötürü sağlık çalışanlarına şiddetin mağduru aslında tüm toplumdur.
IV)Sağlık çalışanlarına şiddeti önleyici yöntemler nelerdir?
Şiddet mağduru olarak özellikle son dönemde sağlık çalışanlarının sıklıkla mağdur edilmeleri Devleti çeşitli önlemler almaya sevk etmiştir. Bu doğrultuda artan şiddet olaylarının önünde geçilmesi adına Sağlık Bakanlığı tarafından tüm birimlerde Çalışan Sağlığı ve Güvenliği birimleri oluşturulmuştur. Aynı zamanda konuyla alakalı olarak yayımlanan genelgeyle.
Çalışan güvenliği komitesinin kurulması,
Çalışan güvenliği programının hazırlanması,
Çalışanlara yönelik şiddetin önlenmesi için düzenleme yapılması
Beyaz Kod uygulamasına geçilmesi,
Çalışanlara, çalışan güvenliği konularında eğitim verilmesi,
Gibi şiddeti önleyici ve güvenliği sağlamaya yönelik bir kısım kararlar alınmıştır.
Sağlık çalışanlarına yönelik hakaret, tehdit, alıkoyma, yaralama türünden birçok suç işlenmekte olup alınan tedbirlerle önlenmesine çalışılmaktadır.
V) Beyaz kod nedir ?
Beyaz Kod; sağlık çalışanlarına karşı şiddeti önlemeyi amaçlayan acil durum yönetim aracıdır. Hastane içi hattan 1111’i tuşlayarak veya 7/24 herhangi bir hattan “113” tuşlanılarak kolaylıkla beyaz kod verilebilir. Ayrıca bunun için www.beyazkod.saglik.gov.tr adresi de bulunmaktadır.
VI) Sağlık çalışanına karşı yapılan her sözlü / fiziksel saldırılar beyaz kod mudur ?
Öncelikle sağlık çalışanına karşı işlenilen suçun ağırlaştırıcı sebep sayılarak sanığa daha çok ceza verilebilmesi için, sağlık çalışanının görevini ifa ederken kendisine karşı suç işlenmesi gerekmektedir. Mesela trafikte herhangi bir yere giderken başka sürücüler ya da yayalarla veya komşusuyla olan sıkıntısı esnasında yaşadığı olay sebebiyle hakarete uğramış veya darp edilmişse, bu durumda normal vatandaş olarak şikayetçi olacaktır. Ancak görevini yaptığı esnada, hastanede, ambulansta veya dışarıda herhangi bir yerde hastaya müdahalede bulunduğu sırada uğradığı sözlü ve /veya fiziksel saldırı sağlık çalışanına şiddet sayılmakta ve beyaz kod uygulamasının kapsamına girmektedir.
VII)Beyaz kod verildikten sonra ne olur ?
Beyaz kod verilmesiyle öncelikle olayla ilgili tutanak tutulur ve bildirim yapılır. Bu şekilde oluşturulan kayıt sonrasında emniyet görevlileri, hem şiddete uğrayan çalışanı hem de tanıkları 3359 sayılı yasa gereği sağlık çalışanının bulunduğu hastanede dinler. Yani sağlık çalışanları büyük bir olay olmadıkça mağdur ya da tanık oldukları olaylarda ifade için karakola gitmek durumunda değildir. Mahkeme safhası ise bu özel hükmün dışındadır.
Ayrıca olaya dair kamera kayıtları var ise bunlar da temin edilir. Devamında ise şiddeti gerçekleştiren kişi yakalanarak savcılığa sevk edilir. Savcılık tarafından olayın vehametine göre gerekli görüldüğü hallerde bu kişinin tutuklanması amacıyla sulh ceza hakimliğine sevki sağlanır.
Olayın ilk aşaması bu şekilde tamamlandıktan sonra şiddeti gerçekleştirilen kişi hakkında savcılık iddianamesiyle kamu davası açılır ve ceza mahkemesinde yargılanarak ceza alması sağlanır.
VIII) Şiddete uğrayan sağlık çalışanı ne yapmalıdır ?
Öncelikle sözle veya fiziksel şiddet gören sağlık çalışanı beyaz kod verebilir. Beyaz kod sonrasında neler yapılacağını yukarıda belirtmiştik. Sağlık çalışanı şiddete uğradığı anda şikayetçi olmak zorunda değildir. Hasta yoğunlu sebebiyle veya ameliyata yetişmesi gerektiği sebebiyle o an için beyaz kod verememiş olabilir. Bu durumda uygun olduğu ilk fırsatta ister beyaz kod vermek suretiyle, ister bizzat savcılığa veya karakola başvurmak suretiyle şikayetçi olabilir. Burada önemli olan şikayete tabi suç işlenmişse şikayet zaman aşımı sürelerini kaçırmamaktır.
Yine şiddet mağduru çalışan beyaz kodu bizzat veremese de, beyaz kodun bir başka sağlık çalışanı aracılığıyla verilebilmesi de mümkündür.
IX)Sağlık çalışanlarına karşı hakaretin yaptırımı nedir ?
TCK madde 125’de yer alan hakaret suçu en sık karşılaşılan şiddet türüdür. Sağlık çalışanlarına karşı sarf edilen sövme ile şeref ve saygınlığı rencide edici tüm sözler bu suça sebebiyet verecektir. Sövme olarak değerlendirilecek sözlerin hakaret olduğu kuşkusuzdur. Ancak şeref ve saygınlığa yönelik söylenen sözün hakaret olup olmadığı zaman, yer ve duruma göre değişir. Örneğin sağlık çalışanına hitaben; “aklın yok”, “sahtekar”, “bir b.tan anlamıyorsun” şeklindeki sözler Yargıtay tarafından hakaret olarak kabul edilirken ” ne biçim doktorsun”, “Allah belanı versin”, “kaç yıllık doktorsun” gibi sözler hakaret olarak kabul edilmemektedir (Örnek olarak Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2014/2-328 E 2014/386 K) Her ne kadar bu söylemler Yargıtay tarafından hakaret sayılmasa da, sözlerin rencide edici olması sebebiyle, sağlık çalışanı manevi tazminat için Hukuk Mahkemelerinde tazminat davası açabilir.
Sağlık çalışanları kamu görevlisi sayıldığından, TCK madde 125 uygulanırken cezanın alt sınırı 1. fıkra gereği 3 ay değil 3. fıkra gereği en az 1 yıl olarak daha ağır biçimde belirlenecektir. Cezanın hapis ya da para cezası olarak belirlenmesi Mahkemenin takdirindedir.
X) Sağlık çalışanlarına karşı darp eylemlerinin yaptırımı nedir ?
Hakaretin ardından sağlık çalışanlarına yönelik işlenen en yoğun suç TCK madde 86’da yer alan yaralama suçlarıdır. Sağlık çalışanlarının doğrudan darp edildiği olayların sayısı maalesef azımsanmayacak derecededir. Bu anlamda, çalışanın vücut bütünlüğüne yönelik olarak sadece vurmak değil, aynı zamanda saçını çekmek, tırnaklamak, ısırmak, bir şey fırlatmak, iteklemek gibi davranışlar da Yargıtay tarafından suç olarak kabul edilmektedir ( Örnek olarak Yargıtay 3. Ceza Dairesi 2016/5218 E 2016/20633 K)
Bu suçun hapis mi yoksa adli para cezasıyla cezalandırılacağı ile bunun ağırlığı, oluşan yaralamanın niteliği ve ağırlığına göre farklılık göstermektedir.
XI)Sağlık çalışanlarını tehdit etmenin yaptırımı nedir?
Sağlık çalışanları ve hatta yakınlarına yönelik doğrudan bir eylemde bulunulacağı, örneğin “seni öldürürüm”, “kafanı kırarım” türünde sözler sarf edildiği durumda tehdit suçunun normal hali, “hastaneyi başına yıkarım”, “sen görürsün” gibi sözler söylendiğinde ise basit tehdit hali oluşacaktır (TCK madde 106) Basit tehditte, mağdura yönelik doğrudan zarar vereceği bildirilmemekte, ancak farklı biçimde dolaylı zarar verileceği tehdidinde bulunulmaktadır.
Suçun normal halinin cezası en az 6 ay en fazla 2 yıl hapis cezasıdır. Basit tehditte ise Mahkeme, 1 aydan 6 aya kadar hapis ya da para cezasına karar verebilir. (Örnek olarak Yargıtay 4. Ceza Dairesi 2019/6154 E. 2021/29123 K)
XII) Sağlık çalışanlarına görevini yaptırmamak için direnmenin yaptırımı nedir?
Sağlık çalışanlarına karşı görevlerini engelleyici biçimde güç kullanan ya da tehditle engellemede bulunan kişiler TCK madde 265 gereği cezalandırılır. Böyle bir suç türünün kabul edilmesiyle amaçlanan kamu görev ve hizmetlerinin kesintisiz biçimde devamıdır. Bu kesintisiz devamlılığa en çok ihtiyaç duyulan alanlardan biri de şüphesiz sağlık sektörüdür. Görevi yaptırmamak için direnme suçunda aynı anda zor kullanma ve tehdit suçları da bulunduğundan, olayın tasnifinin adli makamlarca çok dikkatli bir şekilde yapılması gerekmektedir. Örneğin görevi yaptırmamak için direnme suçu işlenirken bir de sağlık çalışanı darp edilmişse, ve darp sonucunda meydana gelen yaralama neticesi itibariyle ağırsa, görevi yaptırmamak için direnme suçuna ek olarak yaralamadan da ceza verilir.
Direnme suçunun cezası 6 aydan 3 yıla hapis cezasıdır.
XIII) Sağlık çalışanlarına karşı işlenen cinsel suçlar nasıl cezalandırılır?
Sağlık çalışanlarına karşı zaman zaman karşılaşılan bu tür olaylarda, davranışı gerçekleştiren kişinin sağlık çalışanına karşı sergilediği davranışın boyutuna göre farklı ihtimaller ve yaptırım gerekmektedir.
Sağlık çalışanının vücut bütünlüğü ihlal edilerek dokunulan hallerde TCK madde 102/1 uygulanarak 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezasına hükmedilir. Dokunma sarkıntılı düzeyinde kaldığı halde ise suçun cezası 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasıdır. Dokunmaksızın laf ya da bakışlarla yapılan tacizlerde ise TCK madde 105 uygulanarak 3 aydan 2 yıla hapis ya da para cezasına karar verilir.
XIV) Sağlık çalışanlarına karşı işlenilen suçlarda daha mı fazla ceza verilir?
Öncelik şunu belirtelim, sağlık çalışanlarına yönelik eylemlerde verilen cezalar, herhangi bir vatandaşa karşı işlenilen suçlardan daha ağır cezalandırılır. Sağlık çalışanları, 3359 sayılı yasa gereği Türk Ceza Kanunu anlamında kamu görevlisidir. Bu nedenle suçun mağdurunun kamu görevlisi olduğu durumlarda arttırım öngören hükümler devreye girecektir. Ayrıca 3359 sayılı yasa ek madde 12; sağlık çalışanlarına yönelik yaralama, tehdit, hakaret ve direnme suçlarında, Türk Ceza Kanunundaki yaptırıma ek olarak yarı oranda arttırım yapılacağını ve bu suçlardan verilen hapis cezalarının TCK madde 51’e göre ertelenemeyeceğini düzenlemektedir. Ayrıca belirtiriz ki, söz konusu düzenlemelerin eşitlik ilkesine aykırılığından bahisle yapılan iptal başvurusunda Anayasa Mahkemesi, 10.12.2021 tarih 33/21 sayılı norm denetimi kararında sağlık çalışanlarını korumaya yönelik düzenlemeleri anayasaya uygun bulmuş ve 12. maddenin kaldırılmasına yönelik yapılan başvuruyu reddetmiştir.
Sağlık çalışanlarına yönelik işlenen suçlarda ayrıca şiddeti gerçekleştirilen kişi ifade için çağrılmak yerine doğrudan yakalanacaktır. Darp olayları ise Ceza Muhakemesi Kanununda yer alan ve tutuklamayı gerektiren suçlar arasında yer almaktadır.
XV)Sağlık çalışanlarına karşı işlenilen suçlarda şikayet zaman aşımı var mıdır ? Varsa ne kadardır ?
Kanunumuzda her suç tipi için belli bir şikayet süresi düzenlenmiştir. Bununla birlikte bazı suçlar şikayete tabi değildir. Haydi sağlık çalışanlarına yönelik işlenilen suçların hangileri şikayete tabi, şikayet süreleri ne kadar bunları inceleyelim;
TCK madde 125 Hakaret suçu : Hakaret suçunun sağlık çalışanına karşı işlendiği hallerde suçun takibi madde 131/1 gereği şikayete tabi değildir. Yani mağdur şikayetçi olmasa ve hatta vazgeçse dahi yargılamaya devam olunur.
TCK madde 86 Kasten yaralama : Sağlık çalışanlarının darp edildiği hallerde de şikayet şartı gerekmemekte ve olayı öğrenen makamlar gereğini kendiliğinden yerine getirmektedir.
TCK madde 106 Tehdit; Tehdit suçunun sağlık çalışanının ya da yakınlarının vücut veya cinsel bütünlüğünü hedef alması durumunda şikayet şartı aranmaz. Ancak bu derecede olmayıp örneğin “sen görürsün” ya da “başına neler gelecek” nevinden daha düşük dereceli tehditler şikayete tabidir. Bu durumda şikayet hakkının 6 ay içinde kullanılması ve ilgili birime şikayetçi olduğuna dair beyan verilmesi yargılama şartıdır. Beyaz Kod girişi şikayet olarak kabul edilebilecek ve böylelikle suçun takibi yapılabilecektir.
TCK madde 102/1 ve 105 Cinsel Taciz; bu suçlarda da soruşturma ve yargılama, suç mağdurunun şikayetine tabi olup 6 aylık süre mevcuttur.
TCK madde 265 Görevi Yaptırmamak İçin Direnme; sağlık çalışanlarının görev yapmasını engelleyici biçimde darp ve tehdit yoluyla gerçekleştirilen direnme suçları, adli makamlarca kendiliğinden soruşturulur.
*Meslek yaşamı boyunca temel insan hakları ihlal edilenlerin yanında olmayı düstur edinen Av. Sinem Kara, sağlık çalışanlarına yönelik her şiddet olaylarında ilgili personelin yanındadır. Ofisimiz, her kademeden sağlık çalışanıyla uzun yıllardır hukukun her alanında çalışmaktadır. Süreçte edinilen izlenimler ve sağlık çalışanlarının bizzat şahit olunan özverili tavrı karşısında, toplumun devamı adına ne kadar önemli ve vazgeçilmez oldukları açık olup her tür hukuki konuda bilgi almak için ofisimizle iletişime geçebilirler.
