SAĞLIK SEKTÖRÜNDE REKLAM YASAĞI

Sağlık Bakanlığı, sektörde çok sayıda reklamın dolaşımda olması üzerine harekete geçerek; gerek tıbbi alanda denetimi sağlayabilmek gerekse haksız rekabetin önlenmesi amaçlarıyla bir yönetmelik yayımlayarak bazı kısıtlamalar getirdi.

Yazımızla, 29/07/2023 tarih 32263 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik” düzenlemelerini ele alarak sağlık alanında reklam ve tanıtımla alakalı yeni döneme ait ana hatları ortaya koymaktayız.

Yazı İçeriği ve Başlıklar;

I)Düzenleme Ne İçeriyor?

Sağlık hizmetlerinde tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerine ilişkin temel ilke ve ölçütlerin belirlenmesi ve bu faaliyetlerin denetlenmesi ihtiyaç haline geldiğinden, Bakanlık tarafından konuya el atıldığını en başta söyleyebiliriz.

Yönetmeliğin kapsamına; sağlık hizmeti sunan tüm kurum ve kuruluşlarla bireysel olarak hekimler dahil edilmiştir. Hatta sağlık turizmi aracı kuruluşlarının tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri de düzenlemeyle denetim altına alınmıştır. Bununla birlikte sağlık hizmet sunumu alanında yetkisi, izni ya da ruhsatı bulunmayan kişi, kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan tüm tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri de söz konusu yönetmeliğin yaptırım alanına dahil edilmiştir.

Böylelikle sağlık hizmetlerine dair bilgilendirmelerde, ne şekilde ve kim tarafından sunulursa sunulsun denetim yapılması ve aykırılık tespiti durumunda bunun yaptırımına dair ilkeler oluşturulmuştur.

II) Nelere Yasak Getirilmiştir?

Bu açıdan yönetmelik geniş bir çerçevede yasaklar listesi içermekte olup temel prensip; sağlık hizmet sunumunda reklam yapılmasının ve yaptırılmasının yasak olmasıdır. Üstelik reklam yasağında doğrudan reklamlarla birlikte örtülü/dolaylı reklamlara da yasak getirilmiştir.

Yönetmelik gereği; serbest olan tanıtım ve bilgilendirmedir. Özetle, reklam yasak; tanıtım ve bilgilendirme serbesttir. Peki ikisi arasındaki sınır nasıl belirlenecektir? Bu konu, Yönetmelik  madde 5 ile açıklığa kavuşturulmuştur.

Gelin ana hatlarıyla, reklam ve  tanıtım ayrımına dair temel prensiplere birlikte bakalım;

• Tanıtım ve bilgilendirmelerde, genel ahlaka, tıbbi deontoloji ve meslek etiği kurallarına uyulması ilk zorunluluktur.
• Sağlık hizmet sunumu ile ilgili bilgilendirmeler, sadece konusunda hukuken yetkili sağlık meslek mensupları tarafından yapılabilecektir. Yani ehil olmak şart.
• Ayrıca yanıltıcı içerikler de yasaktır. Sağlık tesislerinin hasta tedavi ettiği uzmanlık dallarından başka hastaları kabul ve tedavi ettiği intibaını uyandıracak şekilde halkı yanıltan, yanlış yönlendiren, kişi ve toplum sağlığını tehlikeye düşüren, talep ve haksız rekabet ortamı yaratan tanıtım ve bilgilendirme yapılamayacaktır.
• Yine sağlık hizmetine konu olan mal veya hizmetin diğerlerinden farklı ya da daha üstün olduğu algısı oluşturacak biçimde insanların güvenini kötüye kullanan ya da bilgi eksikliğini istismar eden tanıtım ve bilgilendirme yapılamayacaktır.
• Yönetmelikle tanıtımların tıbbi içerikleri de denetime dahil edilmiştir. Tanıtım ve bilgilendirmelerde muğlaklığa ve kanıtlanmamış verilerin referans alınmasına izin verilmeyecektir. Bu tür bilgilendirmeler, sağlık meslek mensubu tarafından yapılsa dahi, doğruluğu bilimsel ve klinik olarak kanıtlanmamış, yerleşik tıbbi metot haline gelmemiş, Bakanlıkça tıbbi işlem olarak tanımlanıp düzenlenmemiş tıbbi ve tedavi yöntemleri hakkında açıklamalara yer verilemeyecektir. Ayrıca, bu yöntemlerle hastalıkların tedavi edildiği veya tedaviye yardımcı olunduğuna dair ifadeler de kullanılamayacaktır.
• Yönetmelikle, istatistik verileri de kontrol altına alınmaktadır. Bilimsel terimler, araştırma sonuçları veya bilimsel yayınlardan yapılan alıntı ve istatistiki veriler gerçekte olduklarından farklı sonuçlar doğuracak biçimde sunulamayacaktır.
• Bu tür tanıtımlarda; kimliğe dair kısıtlamalar da getirilmiştir. Tanıtım ve bilgilendirmelerde; 1219 sayılı meslek yasasında yer alan ana dal ve yan dal uzmanlığı dışında uzmanlık unvanı yazılamayacaktır. Bilgilendirmeler, sadece akademik unvan, muayene gün ve saatleri, hasta kabul edilen yer ve zaman bilgisi ile hizmet verilen sağlık alanıyla ilgili sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgilerle sınırlı tutulacaktır.
• Tanıtımlarda, hasta memnuniyeti türünden içeriklere yer verilmesi de yasaklanmıştır. Hastaların sağlık hizmetine yönelik teşekkür ilanında bulunduğuna dair izlenim oluşturacak faaliyetlerde bulunulamayacağı, açık bir hüküm olarak Yönetmelikte düzenlenmiştir.
• Yine tanıtım ve bilgilendirmeler, hastayı herhangi sağlık meslek mensubuna veya sağlık kuruluşuna doğrudan veya dolaylı biçimde yönlendirecek içerikte yapılamayacaktır. Ayrıca tıbbi yardım hizmetleri, genel sağlık kontrolü (check-up), sağlık taraması, danışmanlık, bilgilendirme gibi sebeplerle aracı kuruluş, yayın ve iletişim kanalları vasıtasıyla belirli bir sağlık meslek mensubuna ve sağlık kuruluşuna yönlendirme yapılması da yasaktır.

Görüleceği üzere, reklam olarak kabul edilecek yasaklı alanın çerçevesi geniş tutulmuştur.

III) Diğer Sınırlamalar

Yeni düzenleme ile yukarıda aktarılan ana yasakların haricinde ek bazı konularda da sınırlamalar getirilmiştir.

Örneğin; internet sitelerindeki bilgilendirmenin son güncelleme tarihi ile internet sitesi editörüne ulaşılabilecek iletişim bilgileri açıkça belirtilmek zorunda olacaktır. Arama motorlarında yer alan sağlık kuruluşları, yukarıdaki tüm reklam yasaklarını gözeterek kayıt yaptırabilecektir.

Sağlık hizmetlerine yönelik olarak yürütülecek sosyal sorumluluk projeleri ve kampanyalar kapsamında yapılacak tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri öncesinde Bakanlıktan izin alınması zorunlu tutulmuştur. Tanıtım ve bilgilendirmeler; sosyal sorumluluk projesinin kapsamı, süresi ve sadece projeden faydalanacak kişi veya kuruluşlar ile sınırlı olacaktır.

Başka olarak, sağlık hizmetleri; özendirme, çekiliş ve hediye gibi pazarlama amaçlı sunulamayacak ve bu amaca yönelik reklam, tanıtım ve bilgilendirme yapılamayacaktır.

Ayrıca bilimsel, istatistiki ve haber niteliğindeki bilgi dağıtımı halleri dışında, organ ve doku alınması ve verilmesine ilişkin her türlü reklam, tanıtım ve benzeri etkinlikler  de yasaklanmaktadır.

Bunlarla birlikte basın yoluyla yapılan tanıtımlarda, doğru bilgilendirme yapılacağına dair taahhütname imzalanması da zorunlu hale getirilmiştir. Yönetmelik madde 9 hükmüne göre;  radyo ve televizyon kanallarında yapılan tanıtım ve bilgilendirme programlarına katılan, konuşma ve açıklama yapan sağlık meslek mensupları programdan önce bu taahhütnameyi iki nüsha olarak imzalamakla yükümlüdür. Taahhütnamenin bir örneği ilgili yayın kuruluşunda muhafaza edilecek ve ayrıca bir nüshası da Bakanlığa gönderilecektir.

Son olarak, Yönetmelikle mahremiyet ve hasta hakları ayrıca ele alınmıştır. Tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinde, hasta hakları ihlalleri ile bunlara bağlı ortaya çıkan sorunların önlenmesi adına KVKK kuralları ve Hasta Hakları Yönetmeliğine uyulması zorunlu tutulmuştur.

Ayrıca kişilerin bilgi ve rızaları olmaksızın kişisel telefonları aranamaz, mektup, kısa ileti, elektronik posta ve sosyal paylaşım araçları vasıtasıyla ileti gönderilerek reklam ve tanıtım yapılması da yasaklanmıştır. Yani bu şekilde rahatsız edilmek yasaklanmıştır.

Görüleceği üzere, yasaklamaların listesi oldukça uzundur. Üstelik geçerli olduğu alan sadece günlük hayatla sınırlı olmayıp sosyal mecraları da kapsamaktadır. Zira yönetmelik madde 5/2 “Sosyal paylaşım ve internet sitelerinde yapılan tanıtım ve bilgilendirmelerde bu Yönetmelikte öngörülen ilkelere uyulması zorunludur. Bu ilkelere aykırı olarak tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinde bulunanlar ile paylaşanlar aynı derecede sorumludur.” düzenlemesi ile tüm platformları denetim alanına dahil etmektedir.

IV) Tanıtımlarda Görsel İçerik Kısıtlamaları

Yönetmeliğe göre reklam dışı alanda olmak yetmez, ayrıca bilgilendirmenin bazı içerik kısıtlamaları bulunmaktadır. Bu açıdan Yönetmelik özellikle görsel içerikler yönüyle ayrıntılı düzenlemeler getirmiştir. Tedavinin etkilerini kıyaslayıcı ve talep oluşturan nitelikte öncesi ve/veya sonrası görsellerin bulunması yasaklanmaktadır.

Görsel içerik kullanımına dair Yönetmelik madde 7 ile getirilen kurallara baktığımızda;

• Paylaşılacak görsel içeriklerde; genel ahlak kurallarına aykırı, kamu sağlığı ile esenliğine tehdit oluşturan, kişi hak ve hürriyetlerini zedeleyen, hastanın özel ya da sosyal yaşamını istismar edici, toplumu endişeye sevk edici veya yanıltıcı biçimde görüntü ve ifadelere yer verilemeyecektir.
• Genel ahlak kurallarına aykırılık teşkil edecek şekilde vücudun mahrem bölgelerine ait görsel içerikler paylaşılamayacaktır.
• Hastaya ait görsel içeriklerin kullanılabilmesi için hastanın kendisinin, küçük veya mahcur ise veli veya vasisinin açık rızasının alınması ve Hasta Hakları Yönetmeliğine uyulması şarttır. Açık rıza alınırken “Görsel İçerik Kaydetme ve İşleme Onam Formu” kullanılacaktır.
• Hasta, paylaşılacak görsel içeriği önceden görme hakkına sahiptir. Görsel paylaşım izni, hastanın kendisinin, küçük veya mahcur ise veli veya vasisinin isteği üzerine herhangi bir usul ve şarta bağlanmaksızın her zaman geri çekilebilir. Hastanın geri çekme talebini sağlık tesisi veya ilgili sağlık meslek mensubu derhal işleme almak ve sonuçlandırmakla yükümlüdür..
• Başka mecralarda yapılmış olsa dahi görsel içeriklere ilişkin yapılan hasta yorumları veya teşekkür ilanı anlamına gelecek ifadeler paylaşılamaz. Görsel içeriklere ait paylaşımların tamamen yoruma kapatılması zorunludur.
• Ameliyat veya tıbbi girişim esnasında ve ameliyathanede hasta görüntüsü paylaşılamayacaktır.
• Görsel içerikli paylaşımların, sağlık tesisi veya ilgili sağlık meslek mensubunun kendisi tarafından yapılmak zorunludur. Bu paylaşımların başkaları tarafından yapılmış olması ilgili sağlık tesisi veya sağlık meslek mensubunun sorumluluğunu ortadan kaldırmayacaktır.
• Paylaşılan görsel içerikler; yazılı, görsel basın, sosyal medya platformları, internet siteleri gibi mecralarda sponsorlu olarak ya da ücret verilerek yayınlatılamayacaktır.

V) Peki Yasaklara Uyulmazsa?

Düzenlemenin hayata geçirilebilmesi adına, aykırı davranışların yaptırımları da düzenlenmiştir. Konunun yer aldığı Yönetmelik madde 10, çeşitli ihtimallere göre yaptırımlara yer vermektedir.

Bu çerçevede;

• Hekim veya diş hekimlerinin reklam yasağı ve bilgilendirme kurallarına aykırı davranışları, idari para cezası gerektirmektedir. Burada uygulanacak ceza için 1219 sayılı yasa madde 27 ve 44 düzenlemelerine atıf yapılmakta olup idari para cezaları öngörülmektedir.
• Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin yapıldığı tespit edilen sağlık tesisleri, Bakanlık tarafından iki kez uyarılacaktır. Bir yıl içerisinde üçüncü kez bu Yönetmelik hükümlerine aykırı tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri yapıldığının tespit edilmesi halinde üç gün süreyle ilgili tıp veya uzmanlık dalındaki birimin faaliyeti durdurulacaktır.
• Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak tanıtım ve bilgilendirme yapıldığı tespit edilen uluslararası sağlık turizmi sağlık tesisi veya uluslararası sağlık turizmi aracı kuruluşu uyarılacaktır. Bir yıl içerisinde ikinci kez tespit edilmesi halinde bir ay, üçüncü kez tespit edilmesi halinde üç ay süreyle kuruluşun ve tesisin sağlık turizmi faaliyeti durdurulacaktır.
• Organ nakillerinin uygulandığı tıbbi tedavi merkezlerinde bu Yönetmelik hükümlerine aykırı olarak tanıtım ve bilgilendirme yapıldığının tespit edilmesi halinde, ilk tespitinde organ nakillerinin uygulandığı tıbbi tedavi merkezlerinin kadavra organ dağıtımı üç ay süreyle durdurulacaktır. İkinci tespitte ise nakil türüne göre üç ay süre ile faaliyet izni iptal edilecektir. Ayrıca organ veya doku teminine yönelik olarak ilan veya reklam veren veya yayınlayan kişiler hakkında TCK madde 91 organ ve doku ticareti suçu çerçevesinde savcılıklara suç duyurusunda bulunulacaktır.
• Yetkisiz, izinsiz veya ruhsatsız sağlık hizmeti sunumuna konu olan kişi, kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri yapıldığının tespiti halinde, yetkisiz sağlık hizmeti sunulan yerlerin faaliyeti derhal durdurulacaktır. Ayrıca bu kişiler hakkında ve hakkında 1219 sayılı ve 3359 sayılı Kanun hükümleri uyarınca savcılıklara suç duyurusunda bulunulacaktır.
• Mesleki yetki ihlalinde bulunan, hekim ve diş hekimi harici diğer sağlık çalışanlarının bu yönetmeliğe aykırı davranışları yetkisiz sağlık sunumu kabul edilerek yine 1219 ve 3359 sayılı yasalara göre suç duyurusunda bulunulacaktır.
• Sosyal paylaşım ve İnternet siteleri üzerinden yapılan sağlıkla ilgili tanıtım ve bilgilendirmelerde insan sağlığını tehlikeye düşüren veya tanı ve tedavi sürecini olumsuz olarak etkileyen veya bu süreci engelleyici nitelikte suç unsurunun bulunduğu tespit edilen ilgililer hakkında hem internet erişimi engeli talep edilecek hem de savcılıklara suç duyurusunda bulunulacaktır.

*Tıp alanında haksız rekabet ve yanıltıcı faaliyetlerin önlenmesi kamu yararı ve toplum sağlığı açısından son derece yerindedir. Bununla birlikte, günümüzde medya yoluyla insanların bilgilendirilmesinin önemi ve sosyal platformların hayatın merkezinde yer alır hale gelmesi karşısında, mesleğini layıkıyla yerine getiren ve bunun bilinmesi/tanıtımı hakkına sahip olan hekimlerimizin geniş bir yasaklar zinciriyle belli bir alana hapsedilmeleri, orantılı görünmediği gibi kamusal menfaatler açısından düşündürücüdür.

**Yayın öncesi taahhütname ve hasta görsel içerik onam formu için bknz:

Onam Formu

Taahhütname